Tag Archives: self

Η ψηφιοποίηση του εαυτού

Posted on by

ΠΩΣ ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ στον ψηφιακό χώρο; Ο ψηφιακός χώρος δεν μπορεί να υποδεχτεί «ψυχές».  Η ζωτική δύναμη που «εμψυχώνει» τον άνθρωπο και ίσως και άλλες μορφές ζωής, για να μπορέσει να υπάρξει στον ψηφιακό χώρο πρέπει να ψηφιοποιηθεί, δηλαδή να τμηματοποιηθεί. Ο ψηφιακός χώρος μπορεί να υποδεχτεί προτιμήσεις, αξίες, δεξιότητες, επιθυμίες, συναισθήματα κ.λπ., δηλαδή συστατικά των «ψυχών»· ίσως και «ψυχοσυνθέσεις» – όχι όμως υπό τη μορφή συγκεκριμένων ατόμων, αλλά υπό τη μορφή προτύπων σύνθεσης αυτών των χαρακτηριστικών.

Η ψηφιοποίηση του εαυτού είναι μια μακροχρόνια διαδικασία, η οποία πραγματοποιείται χωρίς τη ρητή πρόθεση ή συγκατάθεση του ατόμου, μέσω των like και dislike (αξίες και αισθητική), των επιδόσεών του σε παιχνίδια (δεξιότητες), των αναζητήσεών του στον ιστό (επιθυμίες), των αγορών του (ανάγκες), της συμμετοχής του σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης (πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς) κ.λπ. Ο χρήστης έχει την εντύπωση ότι μέσα στον ψηφιακό χώρο μπορεί να ανασυνθέσει την «πραγματική» του προσωπικότητα. Αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα, όμως, είναι ότι η ανασύνθεση των ψηφιοποιημένων χαρακτηριστικών σε μια ψηφιακή προσωπική ταυτότητα  (avatar), με την οποία ο συγκεκριμένος άνθρωπος θα εμφανίζεται στις σχέσεις του με άλλους ανθρώπους, είναι μια εγγενώς ψηφιακή διαδικασία. Η ψηφιακή ταυτότητα που προκύπτει με αυτό τον τρόπο:

  1. Δεν ταυτίζεται αναγκαστικά με την ταυτότητα του «φυσικού» προσώπου από το οποίο προήλθαν τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
  2. Δεν είναι αναγκαίο να περιέχει όλα ή μόνο τα χαρακτηριστικά του «φυσικού» προσώπου. Μπορεί να περιέχει μερικά από αυτά, αλλά το πιθανότερο είναι ότι περιέχει κάποια από τα αρχικά χαρακτηριστικά σε συνδυασμό με άλλα χαρακτηριστικά που διατίθενται ελεύθερα στον ψηφιακό χώρο. Αυτά τα δεύτερα μπορεί να προέρχονται από άλλους ανθρώπους, να είναι επί τούτου δημιουργημένος κώδικας ή να έχουν παραχθεί από τις επιδόσεις κάποιων σε μια συγκεκριμένη περιοχή του ψηφιακού χώρου (ρόλοι σε ένα παιχνίδι, πρότυπα συμπεριφοράς κ.λπ.).
  3. Δεν είναι μοναδική. Υπάρχουν πολλοί δυνατοί τρόποι σύνθεσης των ψηφιοποιημένων χαρακτηριστικών. Άρα, από τα ίδια, πάνω κάτω, αρχικά χαρακτηριστικά μπορούν να προκύψουν πολλές διαφορετικές ταυτότητες. Η premium έκδοση του gravatar επιτρέπει στον χρήστη να δημιουργήσει όσες «οικουμενικές» ψηφιακές ταυτότητες επιθυμεί.

Η ψηφιοποίηση του εαυτού επαναφέρει στο προσκήνιο τη φιλοσοφία του David Hume. Ο Hume υποστήριζε ότι ο εαυτός είναι μια δέσμη εντυπώσεων που συνδέονται με σχέσεις ομοιότητας και συνάφειας και όχι μια ανεξάρτητη υπόσταση με εγγενείς δυνάμεις και χαρακτηριστικά. Η άποψη του Hume ξαναγίνεται επίκαιρη στο ψηφιακό πλαίσιο. Το ερώτημα για τη συνείδηση μετατοπίζεται από το τι είναι συνείδηση στο πώς μια συγκεκριμένη δέσμη ψηφιακών χαρακτηριστικών («εντυπώσεων») συγκροτεί μία ή περισσότερες ταυτότητες με τις οποίες ένας άνθρωπος μπορεί να υπάρξει στον κόσμο. Ή, για να θυμηθούμε μια δημοφιλή τηλεοπτική σειρά, στο πώς ένας άνθρωπος μπορεί να επανεπινοήσει τον εαυτό του μέσα στον μαύρο καθρέφτη.

Δημοσιεύτηκε στο Πρίσμα αρ. 38, στις 6.4.2018.

Image credit: Jean-Michel Basquiat, Untitled (1981)

Η ευφυΐα των δασών

Posted on by

ΕΧΟΥΝ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ τα φυτά; Η εμμονή των σέβεντις με τα φυτά που απολαμβάνουν τη μουσική του Μότσαρτ, διαβάζουν τις ανθρώπινες σκέψεις και έχουν συναισθηματικές αντιδράσεις τροφοδότησε την εκδοτική βιομηχανία και το New Age για πολλά χρόνια. Ωστόσο, όπως σχολίασε ο εθνοβοτανολόγος Tim Plowman, ακόμα κι αν τα φυτά τα κάνουν όντως όλα αυτά, γιατί θα έπρεπε να εντυπωσιαζόμαστε; Δεν μας αρκεί το γεγονός ότι τρέφονται με φως;

Πριν τρία χρόνια, ο αμερικανός δημοσιογράφος Michael Pollan δημοσίευσε στον New Yorker ένα άρθρο με θέμα τις έρευνες του νέου κλάδου της φυτικής νευροβιολογίας. Οι έρευνες αυτές επαναφέρουν το θέμα της νοημοσύνης των φυτών, αλλά από μια διαφορετική και φιλοσοφικά ενδιαφέρουσα άποψη. Το ερώτημα μέσω του οποίου ο συγκεκριμένος κλάδος συγκροτεί την ιδιαιτερότητά του είναι αν ικανότητες όπως η ευφυΐα, η μνήμη και η μάθηση προϋποθέτουν την ύπαρξη ενός νευρικού κέντρου, όπως είναι το μυαλό ή αν μπορεί να είναι αποτέλεσμα της διάδρασης που αναπτύσσεται στο εσωτερικό πολυκατανεμημένων συστημάτων, που είναι οργανωμένα με τη μορφή δικτύων. Η καταφατική απάντηση στη δεύτερη εκδοχή έχει επιτρέψει στους φυτο-νευροβιολόγους να μελετήσουν τους τρόπους με τους οποίους τα φυτά εκδηλώνουν έλλογες και βουλητικές συμπεριφορές, χωρίς να είναι υποχρεωμένοι να απολογηθούν στη μεταφυσική.

Δεν είναι όμως εξίσου εύκολο να παρακάμψουν την εδραία παράδοση του ανθρωποκεντρισμού. Αν οι έλλογες και βουλητικές συμπεριφορές αναδύονται από τις δράσεις που αναπτύσσονται στο εσωτερικό δικτύων, τι σημαίνει αυτό για τη διάκριση ανθρώπινου-μη ανθρώπινου και για το γεγονός ότι ο άνθρωπος, χάρις ακριβώς στη μοναδικότητα και ανωτερότητα των εγκεφαλικών του λειτουργιών θεωρεί ότι κατέχει κεντρική θέση ανάμεσα στα έμβια όντα; Η απάντηση των επιστημόνων είναι ότι θα πρέπει να αρχίσουμε να εξοικειωνόμαστε με την ιδέα ότι η ευφυΐα είναι ικανότητα της ζωής και όχι προνόμιο του ανθρώπου. Είναι η ικανότητα των έμβιων συστημάτων να επιλύουν προβλήματα μέσω της επεξεργασίας πληροφοριών. Το μυαλό είναι ένας τέτοιος τρόπος, αλλά όχι ο μοναδικός ούτε ο καλύτερος για όλες τις μορφές ζωής και για όλες τις κατηγορίες προβλημάτων. Επιπλέον, η αντίληψη ότι το ανθρώπινο μυαλό αποτελεί ένα κέντρο ελέγχου παραβλέπει το γεγονός ότι και το ίδιο είναι ένα δίκτυο, οι περισσότερες λειτουργίες του οποίου παραμένουν άγνωστες.

Υπό αυτή την έννοια, η μελέτη των φυτών μπορεί να αποδειχθεί κομβικής σημασίας για τη μελέτη των φαινομένων της ζωής με τη βοήθεια των εννοιών του δικτύου, της κατανεμημένης επεξεργασίας πληροφοριών, των αρθρωτών συστημάτων και της συμπεριφοράς σμήνους. «Τα φυτά είναι το μεγάλο σύμβολο της νεωτερικότητας», παρατηρεί ένας εκ των πρωταγωνιστών. Ίσως θα ήταν πιο σωστό να πούμε ότι τα φυτά είναι το μεγάλο σύμβολο του τέλους της νεωτερικότητας – ο θάνατος του υποκειμένου με μια άλλη έννοια.

Δημοσιεύτηκε στο Πρίσμα αρ. 3, στις 15.10.2016.

image credit: Diego Rivera, Zapata-style Landscape, 1915.

Η δυναμική του παρόντος

Posted on by

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΕΑΠ

Η ιστορία των πανεπιστημίων είναι από τους λιγότερο δημοφιλείς κλάδους της ιστορίας. Διασταυρώνεται με τη διανοητική ιστορία και με την ιστορία της επιστήμης, και έχει στο ενεργητικό της διεισδυτικές αναλύσεις γύρω από τους μετασχηματισμούς που συντελέστηκαν στα πανεπιστήμια, ιδίως τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Σήμερα έχουμε το «προνόμιο» να ζούμε αυτή την ιστορία live. Ο θεσμός του πανεπιστημίου βρίσκεται μπροστά σε έναν από τους πιο αποφασιστικούς μετασχηματισμούς της ιστορίας του. Και όπως συμβαίνει πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις, οι ταξικές επιλογές, τα συντεχνιακά συμφέροντα, οι θεσμικές ανασφάλειες, οι ιδεολογικές προδιαθέσεις και οι θεωρητικές στάσεις των εμπλεκόμενων υποκειμένων συνθέτουν ένα πολυδύναμο πλαίσιο, εντός του οποίου δίνονται κρίσιμες πολιτικές μάχες. Αποτελεί μέγιστη αφέλεια να ισχυριζόμαστε ότι οι αλλαγές που προτείνονται από διάφορες πλευρές αποτελούν «εξορθολογισμό», «αναβάθμιση», «εκσυγχρονισμό», «διεθνοποίηση» – εν ολίγοις θεραπεία των στρεβλώσεων και αποκατάσταση των καθυστερήσεων του ελληνικού (ή όποιου) πανεπιστημίου. Πάνω απ’ όλα, αποτελούν πολιτικές επιλογές για το μέλλον του πανεπιστημίου, οι οποίες δεν υπόκεινται σε καμιά υπερβατική νομιμοποίηση πέρα από τον συγκεκριμένο τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουν την πραγματικότητα τα άτομα και οι συλλογικότητες που τις εισηγούνται. Και από αυτή την άποψη βεβαίως, καμία στρατηγική για το πανεπιστήμιο δεν είναι ουδέτερη.

Ο λόγος που επανέρχομαι στο ζήτημα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου είναι επειδή θεωρώ ότι αποτελεί το πιο ριζικό πείραμα που έγινε τα τελευταία χρόνια στον χώρο της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Μάλιστα, όσο κι αν αυτό δεν ομολογείται, η εμπειρία του αξιοποιήθηκε με διάφορους τρόπους στους πιο πρόσφατους νόμους για τα πανεπιστήμια. Υπό αυτή την έννοια, θεωρώ ότι η συζήτηση για το ΕΑΠ –όταν και αν ανοίξει πραγματικά– αφορά το σύνολο της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το πρόσφατο άρθρο του προέδρου της Διοικούσας Επιτροπής στα Ενθέματα (20.12.2015) δείχνει, αν μη τι άλλο, ότι έχουν δρομολογηθεί εξελίξεις, και αυτό αποτελεί σίγουρα θετικό μήνυμα μετά από την αδράνεια πολλών χρόνων.

Continue reading →