Tag Archives: public health

Resilient Capitalism

Posted on by

ΧΟΝΔΡΙΚΑ υπάρχουν δύο απόψεις. Ο καπιταλισμός είναι καλός: Είναι ένα κοινωνικό σύστημα που εξασφαλίζει την κοινωνική συνοχή μέσω της ορθολογικής οργάνωσης της εργασίας και την ανάπτυξη μέσω της μέριμνας για οικονομική μεγέθυνση. Rewind. Ο καπιταλισμός είναι κακός: Είναι ένα κοινωνικό σύστημα που δυναστεύει την κοινωνία μέσω της εκμετάλλευσης της δημιουργικής εργασίας και οδηγεί στην αποδιάρθρωση της κοινωνίας και της φύσης μέσω της ακατάπαυστης επιδίωξης του κέρδους. Αν καθεμιά από αυτές τις απόψεις ταυτιζόταν με τα υποκείμενα που υποτίθεται ότι αντιπροσωπεύει, θα είχαμε ταξική πάλη. Μια ξεκάθαρη σύγκρουση δύο καλά οριοθετημένων στρατοπέδων. Όμως, εδώ και πολλές δεκαετίες αυτό δεν υπάρχει – τουλάχιστον στον χορτάτο δυτικό κόσμο. Αν ο καπιταλισμός μπορούσε να καταρρεύσει με την ψήφο των εργατών, τότε οι εκλογές θα είχαν κηρυχθεί παράνομες. Ωστόσο, κάθε φορά οι εκλογές επιβεβαιώνουν την ιδεολογική ηγεμονία των αστικών ιδεωδών: Ο καπιταλισμός είναι το τέλειο σύστημα, αλλά έχει λίγες θέσεις· μπορεί, όμως, μια απ’ αυτές να προορίζεται για μένα.

Το πρόβλημα είναι ότι το μοντέλο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης που ευαγγελίζεται ο καπιταλισμός έχει επισωρεύσει ανυπέρβλητα προβλήματα στην κοινωνία. Τις προηγούμενες δεκαετίες, ο καπιταλισμός απορρόφησε τις αιχμές της ταξικής σύγκρουσης με τη βοήθεια του κράτους πρόνοιας – με την ορθολογική διαχείριση των κοινωνικών ανισοτήτων. Όμως, η μακρά συμπόρευσή του με τις επιστήμες και την τεχνολογία έχει δημιουργήσει μια νέα τάξη προβλημάτων που υπερβαίνουν κατά πολύ τη δυνατότητά του να τα διαχειριστεί: Κλιματική κρίση, περιβαλλοντικές καταστροφές, υγειονομικές κρίσεις, μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, εργασιακή και κοινωνική επισφάλεια… Σε παλαιότερες εποχές, ο φόβος για τέτοιου μεγέθους καταστροφές καταδικαζόταν ως λουδισμός. Στη γεωλογική εποχή της Ανθρωποκαίνου, όμως, το ενδεχόμενο αυτό έχει γίνει απτή κοινωνική πραγματικότητα.

Να, λοιπόν, που ο καπιταλισμός βλάπτει σοβαρά την υγεία. Των ατόμων και ολόκληρης της κοινωνίας. Κι εδώ, όμως, υπάρχουν δύο απόψεις. Η δεύτερη είναι ότι ο καπιταλισμός δεν εξουθενώνει μόνο την κοινωνία αλλά και την ίδια τη δυνατότητα ύπαρξης ενός κόσμου που μπορεί να φιλοξενήσει τον άνθρωπο. Η πρώτη είναι ότι, ναι όντως, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με σοβαρά προβλήματα. Αυτά, όμως, αποτελούν το τίμημα για την ανάπτυξη και την καταναλωτική ευμάρεια που απολαμβάνουμε χάρη, ακριβώς, στο μοντέλο της προόδου που αντιπροσωπεύει ο καπιταλισμός. Γι’ αυτό και ο καπιταλισμός είναι ο καταλληλότερος να τα διαχειριστεί. Σε συνεργασία με τις επιστήμες και την τεχνολογία θα μεταφράσει τα προβλήματα στη γλώσσα που καταλαβαίνει: Οι περιβαλλοντικές διακινδυνεύσεις θα μετατραπούν σε προϊόντα που μπορούν να αγοραστούν, να πουληθούν και να φορολογηθούν· και η γενικευμένη επισφάλεια σε προνοιακές πολιτικές που διατηρούν τη δέσμευση της εργασίας στο κεφάλαιο σε συνθήκες αποσάθρωσης του κοινωνικού ιστού. Ο καπιταλισμός μπορεί να μην είναι το τέλειο σύστημα, αλλά κατέχει την τέχνη της προσαρμοστικής ανθεκτικότητας: απορροφά τα προβλήματα που ο ίδιος δημιουργεί, μετατρέποντας την παρακμή του σε επιβεβαίωση της ηγεμονίας του.

Δημοσιεύτηκε στο Πρίσμα αρ. 159, στις 24 Ιουνίου 2023.

Αναφορά
Ulrich Beck (2015). Κοινωνία της Διακινδύνευσης, μτφρ. Ηρακλής Οικονόμου, επιμ. Nικήτας Πατινιώτης. Αθήνα: Πεδίο.

Image Credit: Diana Lelonek, Center for the Living Things (2016-2022): Bottle.

Ημέρα Ανεξαρτησίας

Posted on by

ΗΜΕΡΙΔΑ «Επιδημίες-Πανδημίες που συγκλόνισαν την ανθρωπότητα», Νοσοκομείο «Ιασώ», 15 Οκτωβρίου 2022, μιλάει ο Σωτήρης Τσιόδρας, όλοι τον ξέρουμε, συμβιώσαμε τέσσερις μήνες μαζί του –παρ’ όλα αυτά ο δημοσιογράφος που τον παρουσιάζει αισθάνεται υποχρεωμένος να μας υπενθυμίσει ότι «έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικοδόμηση της εμπιστοσύνης του ‘κόσμου’ απέναντι στους επιστήμονες και, στην πρώτη φάση, απέναντι στην κυβέρνηση την οποία εκπροσωπούσε»– ο Σωτήρης Τσιόδρας, όμως, είναι εδώ για να μιλήσει για επιστήμη, για το έργο που επιτελέσαμε εμείς οι «‘επιστήμονες’ [επισημαίνει τα εισαγωγικά με τα χέρια του] –αν μπορούμε να βαφτίσουμε τον εαυτό μας έτσι»­– θα μιλήσω «για την επιστήμη, δεν θα μιλήσω εδώ για πολιτική», για μια επιστήμη που δοκιμάζεται από τη σύγχυση που επικρατεί εντός της ιατρικής κοινότητας εξαιτίας της ραγδαίας αύξησης των παραλλαγών του SARS-CoV-2, οι οποίες απομακρύνονται τόσο πολύ από την αρχική εικόνα του ιού που αχρηστεύουν την ανοσία που πρόσφεραν τα εμβόλια και η νόσηση –οι επιστήμονες δεν

καταλαβαίνουν: «πώς να περάσεις την επιστημονική αβεβαιότητα στον πληθυσμό… δεν περνιέται… εδώ, οι επιστήμονες δεν τα καταλαβαίνουν… θέλει προσοχή στο τι θα πεις και πώς θα το πεις», «από τη μια μεριά ο πανικός, από την άλλη μεριά η επιστήμη να προσπαθεί να συγκρατήσει τα δημοσιεύματα» –όχι ότι φταίνε οι δημοσιογράφοι, δεν φταίνε περισσότερο από τους άλλους, όλοι μαζί απ…, αποτύ…– στην πατρίδα μας δεν τα πήγαμε άσχημα, όχι χειρότερα, μάλλον καλύτερα από τις περισσότερες χώρες, στην πατρίδα μας, στην πατρίδα μας, στην πατρίδα μας… τουλάχιστον πριν αποσυρθεί εκείνος από το προσκήνιο και αρχίσει ο ορυμαγδός των τηλεαστέρων, αλλά και πάλι «πρέπει κάποιος να εκπαιδεύσει τον γυναικολόγο για τον τρόπο που μιλάει στο κοινό, αλλά και το κοινό για την αποδοχή κάποιων βασικών μέτρων προστασίας», «δεν θα πρέπει να ακούω δηλώσεις ότι εγώ δεν χρησιμοποιώ το φάρμακο ή έχει παρενέργειες και δεν προλαβαίνω να ελέγξω τις ανεπιθύμητες αλληλεπιδράσεις, πρέπει να εκπαιδευτεί το προσωπικό να δίνει έγκαιρα θεραπεία», να εκπαιδευτεί ο γυναικολόγος, να εκπαιδευτεί το κοινό, να εκπαιδευτεί το προσωπικό… να εκπαιδευτεί το κράτος, εδώ δεν χωρούν διαφωνίες, αποκλίσεις, επιστημονικές διαμάχες πρέπει να εκπαιδευτούν όλοι, γιατί οι στατιστικές δείχνουν ότι «το όφελος είναι τεράστιο», σώζονται χιλιάδες ζωές, περιέργως δεν σκέφτηκε κανείς να ρωτήσει ποια είναι η ομάδα ελέγχου, αν μια άλλη προσέγγιση θα είχε καλύτερο αποτέλεσμα, ίσως το σκέφτηκαν αλλά δεν πρόλαβαν, γιατί τότε ήταν που ξεστόμισε απροσδόκητα το «αποτύχαμε!»,  «αποτύχαμε παταγωδώς, γιατί σταματήσαμε να εμπιστευόμαστε την επιστήμη και εμπιστευόμασταν την ιδεοληψία μας», πότε έγινε αυτό, ίσως αυτήν ακριβώς τη στιγμή που τολμήσαμε να σκεφτούμε ότι μπορεί να υπήρχαν εναλλακτικοί τρόποι διαχείρισης, γιατί «το κύριο οικοδόμημα της επικοινωνίας κινδύνου χτίζεται πάνω στην εμπιστοσύνη απέναντι στον γιατρό, απέναντι στον επιστήμονα, απέναντι στον ειδικό, ο οποίος θα αναλύσει την επικοινωνία κινδύνου», διαβάστε το policy brief του ΠΟΥ «διαβάστε το!», το διάβασα, λέει άλλα, μιλάει για τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων στη λήψη αποφάσεων, για την αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ επιστημόνων και πολιτών, για τη συνδιαμόρφωση μοντέλων διαχείρισης της κρίσης… ναι αποτύχαμε, όχι επειδή αμφισβητήσαμε τους ειδικούς, αλλά επειδή δεν μας δόθηκε κανένα περιθώριο να το κάνουμε.

Δημοσιεύτηκε στο Πρίσμα αρ. 143, στις 5 Νοεμβρίου 2022.

Αναφορές
WHO COVID-19 policy brief: Building trust through risk communication and community engagement, 14 September 2022.

Image Credit: Jason Au, Κοινωνικη αποστασιοποιηση, 2020.

Τέλος σεζόν

Posted on by

ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ τέτοια εποχή αποχαιρετιόμαστε για τις διακοπές. Ετοιμαζόμαστε να αφήσουμε πίσω τις έγνοιες και τα άγχη και να καταφύγουμε σε έναν τόπο φιλόξενο, που θα μας προσφέρει ξεγνοιασιά και πρόσκαιρη αποστασιοποίηση από την τύρβη της καθημερινότητας. Το φθινόπωρο θα ξαναπιάσουμε το νήμα ορεξάτοι και θα υποσχεθούμε ότι δεν θα ξαναφήσουμε να συσσωρευτούν τόσες πιεστικές εκκρεμότητες, ότι δεν θα είμαστε υποχωρητικοί στις διαπραγματεύσεις ούτε θα ξαναμπούμε σε τοξικές σχέσεις για να ικανοποιήσουμε τις προσδοκίες των γύρω μας. Το φθινόπωρο θα κάνουμε μια καινούρια αρχή σ’ έναν γνώριμο κόσμο, αποφεύγοντας τις κακοτοπιές και τις παλινωδίες.

Μόνο που φέτος το τέλος της σεζόν σηματοδοτεί πολύ περισσότερα πράγματα από τα προηγούμενα χρόνια. Σηματοδοτεί το τέλος της μετα-αποικιακής ευδαιμονίας που απολάμβανε η Δύση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, της ραγδαίας οικονομικής μεγέθυνσης που θεμελιώθηκε σε ένα παγκόσμιο σύστημα εξοντωτικής εκμετάλλευσης της ζωντανής εργασίας και ανισοκατανομής των πόρων. Η φτωχή σε πρώτες ύλες και πλούσια σε πολιτισμική αλαζονεία Δύση βλέπει τα τείχη που η ίδια όρθωσε για να υπερασπίσει τα προνόμια του κέντρου από την «επαιτεία» της περιφέρειας να λειτουργούν αντίστροφα· να μετατρέπονται σε τοίχους φυλακής που την αποκόπτουν από τον έξω κόσμο και τη βυθίζουν σε μια ύφεση/κατάθλιψη (depression), η οποία εκδηλώνεται με διάφορες μορφές αυτοτραυματισμού (Bifo).

Το τέλος σεζόν φέτος σηματοδοτεί και το τέλος των συμβολαίων στα οποία θεμελιώθηκε η ασφάλεια και η αυτοδιάθεση των υποκειμένων της νεοτερικότητας. Στη μεταπανδημική εποχή, η επιτήρηση των πολιτών και η άρση της ιδιωτικότητας προβάλλεται ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ορθολογική οργάνωση του κράτους πρόνοιας και την προστασία της δημόσιας υγείας. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, και παρά τις υποκριτικές διακηρύξεις περί προστασίας της ιδιωτικότητας, η εκχώρηση των προσωπικών δεδομένων στο κράτος και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις αποτελεί απαραίτητη συνθήκη για την ανασυγκρότηση του πολιτικού σώματος και της αγοράς. Η πρώτη πραγματοποιείται με τη μετάβαση από τις κοινωνίες της επιτήρησης σε ένα καθεστώς γενικευμένης διακινδύνευσης και «την υποκατάσταση του ατομικού ή αριθμημένου σώματος με τα ψηφία ενός “τετμημένου” υλικού που υπόκειται στο καθεστώς του ελέγχου» (Deleuze). Η δεύτερη πραγματοποιείται με την επιδέξια καλλιέργεια της ψευδαίσθησης της ατομικότητας σε έναν κόσμο μαζικής κατανάλωσης και τη χρήση των προσωπικών δεδομένων για την τόνωση του κύκλου αξιοποίησης του κεφαλαίου σε συνθήκες υποχώρησης των αξιών που συνδέονται με τον καπιταλιστικό τρόπο ζωής (Zuboff).

Ας απολαύσουμε τις διακοπές μας κι ας προετοιμαστούμε για την επάνοδό μας σ’ έναν κόσμο διαφορετικό. Έναν κόσμο όπου οι γνώριμες αξίες θα έχουν χάσει τις αναφορές τους και θα πρέπει να ανακαλύψουμε νέες· όπου τα κοινωνικά συμβόλαια θα έχουν χάσει την ισχύ τους και θα πρέπει να επινοήσουμε νέους όρους συλλογικής ύπαρξης. Έναν κόσμο όπου η πολιτική θα αποτελεί δύναμη αυθεντικής δημιουργίας στις παρυφές της χειμαζόμενης νεοτερικότητας.

Καλό καλοκαίρι!

Δημοσιεύτηκε στο Πρίσμα αρ. 138, στις 23 Ιουλίου 2022.

Αναφορές
Franco “Bifo” Berardi (Φεβρουάριος 2022). Resign. e-flux journal, #124.
Gilles Deleuze (2020). Υστερόγραφο για τις κοινωνίες του ελέγχου (μετάφραση: Χρήστος Κρυστάλλης). Στο Μανώλης Πατηνιώτης (επιμ.), Εισαγωγή στις Ψηφιακές Σπουδές, Θεσσαλονίκη: Ροπή (σελ. 411-416).
Shoshana Zuboff (2020). Ο Μεγάλος Άλλος: Ο καπιταλισμός της επιτήρησης και οι προοπτικές ενός πολιτισμού της πληροφορίας (μετάφραση: Γεωργία Νικολοπούλου). Στο Μανώλης Πατηνιώτης (επιμ.), Εισαγωγή στις Ψηφιακές Σπουδές, Θεσσαλονίκη: Ροπή (σελ. 353-397).

IMAGE CREDITS: Edvard Munch, Η Κραυγη, 1893