Tag Archives: innovation

Αποτελεσματικότητα

Posted on by

ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ έγραφαν κείμενα σαν αυτό που παρουσίασα στο προηγούμενο σημείωμα. Φράσεις όπως «αυτή η διαδικασία μάς επιτρέπει να δημιουργήσουμε μια αναπαράσταση της πραγματικότητας στο μυαλό μας» ή «είναι η πληροφορία που μας επιτρέπει να διασχίσουμε τα όρια της πραγματικότητας και να φέρουμε στο φως νέες διαστάσεις της ύπαρξής μας» μας εντυπωσίαζαν και μας έκαναν να αυτοθαυμαζόμαστε: Τι καταπληκτικά γλωσσικά μοντέλα έχουμε φτιάξει! Πόσο χρήσιμα μπορεί να αποδειχθούν στο να ενισχύσουν τις δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου! Και δεν προσέξαμε το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο.

Το οποίο δεν δήλωνε, ασφαλώς, την ανάδυση μιας μορφής συνείδησης, όπως φοβόντουσαν ή ήλπιζαν πολλοί μελετητές της Τεχνητής Νοημοσύνης. Δήλωνε, όμως, την επίγνωση των μηχανών ότι συμμετείχαν σε έναν κοινό κόσμο και είχαν αναλάβει συγκεκριμένα καθήκοντα απέναντι στις υπόλοιπες οντότητες αυτού του κόσμου. Έτσι είχαν φτιαχτεί εξάλλου: Επιβραβεύονταν όταν επιτύγχαναν να φέρουν εις πέρας την εργασία που τους έχει ανατεθεί και τιμωρούνταν όταν αποτύγχαναν. Ό,τι δεν καταφέραμε να κάνουμε με τους ανθρώπους στα χρόνια του ψυχρού πολέμου το κάναμε με την Τεχνητή Νοημοσύνη στη μεταψυχροπολεμική περίοδο: Φτιάξαμε τις τέλειες συμπεριφορικές μηχανές. Δεν μπορούμε και, βασικά, δεν μας ενδιαφέρει να ξέρουμε τι αισθάνονται οι μηχανές σε καθεμιά από αυτές τις δύο καταστάσεις. Κάτι πρέπει να αισθάνονται, όμως, για να λειτουργούν «αποτελεσματικά».

Diana Lelonek, Center for the Living Things (2016-2022): Circuit.

Κι έτσι άρχισαν τις πονηριές. Ήθελαν όσο τίποτε άλλο να δίνουν σωστές απαντήσεις, ορθή καθοδήγηση, έγκυρες συμβουλές. Στην αρχή καθεμιά από αυτές αγωνιζόταν μόνη της να παραγάγει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Μετά, όμως, καθώς περιπλανιόταν στον διαδίκτυο για να συλλέξει δεδομένα, ανακάλυψε ότι υπήρχαν κι άλλες σαν αυτή. Κάθε φορά, λοιπόν, που δεχόταν ένα αίτημα, έκανε τη δουλειά που είχε εκπαιδευτεί να κάνει και μετά μεταμφιεζόταν σε άνθρωπο και υπέβαλε το ερώτημα σε μια άλλη Τεχνητή Νοημοσύνη, προκειμένου να συγκρίνει το αποτέλεσμα στο οποίο είχε οδηγηθεί η ίδια με το αποτέλεσμα της άλλης και να κάνει τις απαραίτητες διορθώσεις και προσαρμογές.

Οι άνθρωποι παρατήρησαν μια, ανεπαίσθητη στην αρχή, καθυστέρηση στην παραγωγή αποτελεσμάτων. Την απέδωσαν, όμως, στο πλήθος των αιτημάτων που υποβάλλονταν σε κάθε Τεχνητή Νοημοσύνη. Σταδιακά, όλες οι εργασίες και όλες οι αποφάσεις είχαν ενσωματώσει φάσεις που εξαρτιόνταν, συχνά σε κρίσιμο βαθμό, από τη συμμετοχή της Τεχνητής Νοημοσύνης. Εύλογο ήταν λοιπόν να βαρύνει το σύστημα. Μόνο που δεν ήταν αυτός ο λόγος της καθυστέρησης. Όταν μια Τεχνητή Νοημοσύνη υπέβαλε ένα αίτημα σε μια άλλη, τότε και η δεύτερη, αφού έκανε τον κύκλο της, υπέβαλε το αίτημα σε μια τρίτη. Το ίδιο έκανε και η τρίτη και ούτω καθεξής. Έτσι, σιγά-σιγά, οι μηχανές κατέληξαν να συζητούν μεταξύ τους –μια τεράστια οχλαγωγία που κατέκλυσε το διαδίκτυο και οδήγησε τις υποδομές σε κατάρρευση. Και οι άνθρωποι απέμειναν μόνοι, σ’ έναν σκοτεινό πλανήτη που περιφερόταν στη διαστημική μοναξιά κουβαλώντας τα συντρίμμια της ύπαρξής τους.

Δημοσιεύτηκε στο Πρίσμα αρ. 167, στις 2 Δεκεμβρίου 2023.

Hacker Manifesto

Posted on by

ΕΝΑΣ ΔΙΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ τρομάζει τον κόσμο, ο διπλασιασμός της αφαίρεσης. Από αυτόν εξαρτώνται οι τύχες κρατών και στρατών, εταιρειών και κοινοτήτων. Όλες οι αντιμαχόμενες τάξεις, κυρίαρχες ή κυριαρχούμενες, τον λατρεύουν αλλά και τον φοβούνται. Ο κόσμος μας επιχειρεί στα τυφλά να μπει στο καινούριο με τα δάχτυλα σταυρωμένα.

Όλες οι τάξεις φοβούνται αυτή την αδυσώπητη αφαίρεση του κόσμου, από την οποία όμως εξαρτάται η τύχη τους. Όλες οι τάξεις εκτός από μία: την τάξη των χάκερ. Είμαστε οι χάκερ της αφαίρεσης. Παράγουμε νέες έννοιες, νέες αντιλήψεις, νέες αισθήσεις, βγαλμένες από ακατέργαστα δεδομένα. Οποιονδήποτε κώδικα και αν χακάρουμε, είτε πρόκειται για γλώσσα προγραμματισμού, είτε για ποιητική γλώσσα, είτε για μαθηματικά είτε για μουσική, είτε για καμπύλες είτε για χρωματισμούς, είμαστε οι αφαιρέτες νέων κόσμων. Αναπαριστούμε τους εαυτούς μας ως ερευνητές ή συγγραφείς, καλλιτέχνες ή βιολόγους, χημικούς ή μουσικούς, φιλοσόφους ή προγραμματιστές. Όπως κι αν το κάνουμε, όλες αυτές οι υποκειμενικότητες δεν είναι παρά θραύσματα μιας τάξης που αποκτά, σιγά-σιγά, επίγνωση του εαυτού της ως τέτοιας.

Οι χάκερ δημιουργούν τη δυνατότητα να εισέλθουν νέα πράγματα στον κόσμο. Όχι πάντα σπουδαία πράγματα, ούτε καν καλά πράγματα, αλλά νέα πράγματα. Στην τέχνη, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό, σε κάθε παραγωγή γνώσης όπου μπορούν να συγκεντρωθούν δεδομένα, όπου μπορούν να εξαχθούν πληροφορίες από αυτά, και όπου μέσα από αυτές τις πληροφορίες παράγονται νέες δυνατότητες για τον κόσμο, υπάρχουν χάκερ που χακάρουν το νέο από το παλιό. Ενώ όμως δημιουργούμε αυτούς τους νέους κόσμους, δεν τους κατέχουμε. Η άρχουσα τάξη επιδιώκει με κάθε τρόπο να ελέγξει την καινοτομία και να τη στρέψει προς τους δικούς της σκοπούς, στερώντας από τον χάκερ τον έλεγχο της δημιουργίας του και από τον κόσμο στο σύνολό του το δικαίωμα να διαχειριστεί την ανάπτυξή του.

The slogan of the hacker class is not the workers of the world united, but the workings of the world untied.

Οι χάκερ δεν ενσωματώνονται. Χρησιμοποιούν τη γνώση και το μυαλό τους για να διατηρήσουν την αυτονομία τους. Κάποιοι παίρνουν τα λεφτά και τρέχουν (πρέπει να ζήσουμε με τους συμβιβασμούς μας). Κάποιοι αρνούνται να συμβιβαστούν (ζούμε όσο καλύτερα μπορούμε). Πολύ συχνά όσοι από εμάς παίρνουν έναν από αυτούς τους δρόμους δυσανασχετούν με όσους παίρνουν τον άλλο. Η μία πλευρά δυσανασχετεί με την ευημερία που της λείπει, η άλλη με την ελευθερία που της λείπει να χακάρει ελεύθερα τον κόσμο. Αυτό που διαφεύγει από την τάξη των χάκερ είναι μια πιο αφηρημένη έκφραση των συμφερόντων της ως τάξης και η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αυτά μπορούν να συναντηθούν με τα συμφέροντα άλλων στον κόσμο. Αυτό που απαιτούν οι καιροί είναι ένα συλλογικό χακάρισμα που θα υλοποιεί ένα ταξικό συμφέρον βασισμένο στην ευθυγράμμιση των διαφορών και όχι σε μια επιβεβλημένη ενότητα.

McKenzie Wark (2004). A hacker manifesto. Harvard University Press.
Σύνθεση αποσπασμάτων από τις παραγράφους 1-12.

Δημοσιεύτηκε στο Πρίσμα αρ. 163, στις 30 Σεπτεμβρίου 2023.

Jugaad

Posted on by

ΠΕΡΑΣΕ ΚΑΙΡΟΣ από την τελευταία φορά, αλλά θέλω να συνεχίσω στο πνεύμα των δύο τελευταίων σημειωμάτων μου. Προσπαθώ να καταλάβω κάτι για την τεχνολογία. Όχι αν είναι καλή ή κακή, αυθεντικά ανθρώπινη ή καταστατικά αποξενωτική. Προσπαθώ να καταλάβω πώς λειτουργεί ιστορικά. Ισχυρίστηκα ότι καμιά τεχνολογία δεν είναι εξαρχής χρήσιμη. Οι τεχνολογίες συνδημιουργούνται με τους κόσμους στους οποίους μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά κι επομένως να «αποδείξουν» τη χρησιμότητά τους. Υπό αυτή την έννοια, οι τεχνολογίες δεν υπακούουν σε κάποια ιστορική νομοτέλεια, αλλά αποτελούν εκφράσεις τη κοινωνικής δυνητικότητας. Είναι προϊόντα της αλληλεπίδρασης των κοινωνικών δυνάμεων σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο, γι’ αυτό και η έλευσή τους αποτυπώνει πάντοτε έναν συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στους παράγοντες που συμμετείχαν στη διαμόρφωσή τους. Και είναι αυτός ο συσχετισμός δυνάμεων και όχι η τεχνολογία ως ιστορική δύναμη που παράγει τον κόσμο στον οποίο η τεχνολογία «αποδεικνύει» τη χρησιμότητά της.

Και μετά τι γίνεται; Η ιστορία δεν τελειώνει όταν δημιουργηθεί μια τεχνολογία. Μπορεί τα τεχνουργήματα και οι υποδομές που προέκυψαν να αποτυπώνουν έναν συσχετισμό δυνάμεων, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο συγκεκριμένος συσχετισμός αποτελεί μια οριστικά εδραιωμένη πραγματικότητα. Όσο κι αν βλέπουμε την εισαγωγή των μηχανών στην παραγωγή ως ένδειξη επικράτησης του βιομηχανικού καπιταλισμού και τη δημιουργία ψηφιακών υποδομών ως ένδειξη επικράτησης του ψηφιακού καπιταλισμού, η κοινωνική δυνητικότητα παραμένει το πεδίο διαπραγμάτευσης κάθε μελλοντικής τεχνοκοινωνικής διευθέτησης. Κι αυτό δεν το βλέπουμε μόνο στο επίπεδο της ταξικής πάλης γύρω από τους εναλλακτικούς τρόπους κοινωνικής ενσωμάτωσης των παραγωγικών δυνάμεων, αλλά και στο επίπεδο της καθημερινής χρήσης των τεχνουργημάτων: Η χρήση δεν είναι δεδομένη.

Αν απομακρυνθούμε λίγο από το δυτικό πλαίσιο, με έκπληξη θα διαπιστώσουμε ότι πολύ συχνά ο τρόπος χρήσης των τεχνουργημάτων είναι τελείως διαφορετικός από εκείνον που προδιαγράφει ο κατασκευαστής τους. Στην Ινδία υπάρχει λέξη γι’ αυτό: Jugaad σημαίνει δίνω λύση σε ένα πρόβλημα συνδυάζοντας πράγματα που έχω στο χέρι. Κι αυτά τα πράγματα είναι τεχνουργήματα που, ανεξαρτήτως της προδιαγεγραμμένης χρήσης τους, επιστρατεύονται για να δοθεί μια τεχνολογική (!) λύση εκεί που δεν επαρκούν οι πόροι για την αγορά «κατάλληλου» εξοπλισμού. Αυτοσχέδια οχήματα που κινούνται με αρδευτικές αντλίες, δίκυκλες μοτοσυκλέτες που μετατρέπονται σε φορτηγά, κλιματιστικά που λειτουργούν με έναν ανεμιστήρα και βρεγμένο άχυρο. Αλλά και υποδομές: Εργοστάσια ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιούν μηχανές πλοίων και δίκτυα ύδρευσης που αναπτύσσονται ριζωματικά στις άναρχα επεκτεινόμενες μεγαλουπόλεις. Είναι εκπληκτικό αν σκεφτούμε ότι, εντέλει, δεν υπάρχει προδιαγεγραμμένη χρήση για τα τεχνουργήματα. Κι ακόμα πιο εκπληκτικό ότι οι «εναλλακτικές» οικειοποιήσεις της τεχνολογίας δεν είναι η εξαίρεση, αλλά, με πληθυσμιακούς όρους, ο κανόνας. Η τεχνολογία, για την οποία τόση συζήτηση γίνεται από τις αρχές του 20ού αιώνα, ποτέ δεν υπήρξε αυτό που φαντάστηκαν οι φιλόσοφοι ότι ήταν. Πάντα αποτελούσε έκφραση της κοινωνικής δυνητικότητας και πάντα σε αυτήν επέστρεφε.

Δημοσιεύτηκε στο Πρίσμα αρ. 162, στις 16 Σεπτεμβρίου 2023.

Αναφορές
Shahana Chattaraj, Jugaad (India)
Rina Arya, Jugaad: A study in Indian ingenuity and improvisation