Tag Archives: experiment

Επιστημονική πολιτική

Posted on by

ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ των Σπουδών Επιστήμης και Τεχνολογίας, αλλά και στον χώρο της Φιλοσοφίας της Επιστήμης είναι σύνηθες να ασκείται κριτική στον επιστημονικό ορθολογισμό και στη συναρτημένη με αυτόν διανοητική υπεροψία. Ωστόσο, οι περισσότεροι ενεργοί επιστήμονες αντιμετωπίζουν απαξιωτικά τον αναστοχαστικό λόγο της επιστήμης, ταυτίζοντάς τον συχνά με ψευδοεπιστημονικές αντιλήψεις. Να, όμως, που σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο, κατά την οποία το μέλλον της κοινωνίας εξαρτάται από την ορθή άσκηση της επιστήμης, αυτή η τελευταία, αντί να εφαρμόζει τις αρχές που την έχουν αναγάγει σε πρότυπο ορθολογικότητας, καταφεύγει στον κοινό νου!

Γιατί τι άλλο είναι οι οδηγίες που δίνουν με στόμφο από τα παράθυρα των ΜΜΕ οι καθόλα άξιοι επιστήμονες, παρά συμβουλές βασισμένες στον κοινό νου; Κρατάτε τις αποστάσεις, πλένετε τα χέρια σας, φοράτε μάσκες. Χρειάζεται να είναι κανείς επιδημιολόγος ή λοιμωξιολόγος το 2020 για να δώσει αυτές τις συμβουλές; Το πρόβλημα δεν θα ήταν σοβαρό αν οι συγκεκριμένες συμβουλές ήταν πράγματι αποτελεσματικές. Η επιστήμη πάντα είχε τον τρόπο της να επωφελείται από την πείρα του παρελθόντος και την προφάνεια του κοινού νου. Όταν όμως οι συμβουλές αποδεικνύονται ανεπαρκείς, τότε οι επιστήμονες, αντί να εργαστούν επιστημονικά, κατηγορούν τους νέους, τη συλλογική ανευθυνότητα, την έκλυση των ηθών, τα πανηγύρια…

Τι σημαίνει να εργαστούν επιστημονικά; Κατ’ αρχάς, να ανιχνεύσουν προσεκτικά τη σχέση θεωρίας-πραγματικότητας. Λέγεται ΠΕΙΡΑΜΑ και έχει ενταχθεί στη φαρέτρα της επιστήμης από τον 17ο αιώνα. Εάν η εμπειρία δεν επιβεβαιώνει τη θεωρία, διορθώνουμε τη θεωρία, δεν κατηγορούμε την πραγματικότητα! Πολλοί από τους επιστήμονες των καναλιών, όχι μόνο δεν φαίνεται να αντιλαμβάνονται την κρίσιμη σημασία της συστηματικής πειραματικής δοκιμής, αλλά οργανώνουν τη δημόσια στρατηγική τους βασιζόμενοι σε μεγάλο βαθμό σε «προδημοσιεύσεις», δηλαδή σε προσωρινά πειραματικά αποτελέσματα των οποίων η οριστική επιβεβαίωση βρίσκεται ακόμα σε εκκρεμότητα.

Δεύτερον, λέγεται ΜΕΤΡΗΣΗ και έχει ενταχθεί στη φαρέτρα της επιστήμης από την αρχαιότητα. Οι περισσότεροι αριθμοί που ακούγονται από υπεύθυνα χείλη είναι παραπλανητικοί: ακριβείς μεν, εκτός πλαισίου δε. Οι αριθμοί για να πουν την αλήθεια τους πρέπει να συνδυαστούν. Αντί να κάνουν αυτό οι επιστήμονες των καναλιών, επικαλούνται μεγέθη που προκαλούν τρόμο, αλλά μεταφέρουν λάθος πληροφορίες. Με αυτόν τον τρόπο προσπαθούν, πιθανότατα, να διορθώσουν την απόκλιση ανάμεσα στα θεωρητικώς αναμενόμενα αποτελέσματα της πολιτικής τους και την τρέχουσα κοινωνική πραγματικότητα. Αυτό, όμως, αποτελεί συμπεριφορικό έλεγχο και όχι συστηματική συγκέντρωση ποσοτικών δεδομένων από τα οποία μπορούν να εξαχθούν ασφαλή επιστημονικά συμπεράσματα.

Θα μπορούσε να πει κανείς, βεβαίως, ότι αυτός είναι ο δημόσιος λόγος της επιστήμης και δεν έχει σχέση με το τι γίνεται στο εργαστήριο. Τότε, όμως, οδηγούμαστε σε ένα παράδοξο: Η άσκηση δημόσιας πολιτικής από τους επιστήμονες οδηγεί στην υπονόμευση εκείνων ακριβώς των αρχών, βάσει των οποίων τους ανατέθηκε η άσκηση αυτής της πολιτικής.

Δημοσιεύτηκε στο Πρίσμα αρ. 92, στις 12 Σεπτεμβρίου 2020.

Image credit: Andy Warhol και Jean-Michel, Basquiat, Paramount, 1984-5

Γνώση και Αντιγνώση

Posted on by

Γνώση
Τι σημαίνει γνωρίζω; Η ερώτηση είναι, ασφαλώς, παλιά. Ο πλατωνικός Θεαίτητος αποτελεί ίσως την πρώτη συστηματική προσπάθεια εξέτασης του ζητήματος. Η έννοια με την οποία τίθεται εδώ, όμως, είναι διαφορετική: Σε μια εποχή που η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητά τους πέρα από κάθε αμφιβολία, η γνώση μας για τον κόσμο είναι εγγυημένη από τις επιστημονικές και τεχνολογικές μεθόδους έρευνας. Ό,τι θεωρούμε πως γνωρίζουμε, το γνωρίζουμε χάρη στο πείραμα, τους αδιάβλητους μαθηματικούς υπολογισμούς και τις αλάνθαστες τεχνολογικές διατάξεις, που είναι σε θέση να επικυρώσουν ή να διαψεύσουν τις θεωρητικές μας εικασίες. Βάση όλης της γνώσης είναι η εμπειρία.

Ο εμπειρισμός του 17ου αιώνα κληροδότησε στην επιστήμη τη σιγουριά του: Η εμπειρία διορθώνει την εμπειρία, ισχυριζόταν ο John Locke. Τα πράγματα διαθέτουν πρωτογενείς και δευτερογενείς ιδιότητες. Οι δεύτερες εξαρτώνται από την αλληλεπίδραση με τον παρατηρητή, γι’ αυτό αποτελούν επισφαλείς δείκτες της πραγματικότητας. Οι πρώτες, όμως, εξαρτώνται μόνο από το αντικείμενο της μελέτης μας και, το σημαντικότερο, είναι μετρήσιμες. Αν τις παραβλέψουμε ή τις παρανοήσουμε θα μας επιβάλουν την αλήθεια τους με το ζόρι. Θα εισβάλουν στην αντίληψή μας για τον κόσμο, ανατρέποντας τις καθησυχαστικές και αυτοεπιβεβαιωτικές θεωρίες μας, όπου αυτές δεν συμφωνούν με τον κόσμο των αντικειμένων.

Ας αφήσουμε, όμως, προς στιγμήν κατά μέρος το ερώτημα της αντικειμενικότητας κι ας εστιάσουμε στο υποκείμενο της γνώσης. Ποιος γνωρίζει;

Continue reading →

Fractals

Posted on by

ΣΚΗΝΗ ΠΡΩΤΗ: Ο Νεύτων σε ένα σκοτεινό δωμάτιο αγωνίζεται να προλάβει τη διέλευση των ακτίνων του ήλιου μπροστά από μια μικροσκοπική τρύπα σε ένα μαύρο πέτασμα. Το πρίσμα που είναι τοποθετημένο στην πορεία των ακτίνων αναλύει το λευκό φως στα χρώματα της ίριδας: ο θρίαμβος του  «κρίσιμου πειράματος». Ωστόσο, όσοι προσπάθησαν να επαναλάβουν το πείραμα του Νεύτωνα απέτυχαν να δουν τα επτά χρώματα που ισχυρίζεται ότι είδε εκείνος. Η απάντηση του Νεύτωνα είναι ότι προφανώς δεν διέθεταν τον κατάλληλο εξοπλισμό (το «σωστό πρίσμα»). Ποιος είναι ο κατάλληλος εξοπλισμός, ρωτούν εκείνοι. Είναι εκείνος που αναλύει το λευκό φως σε επτά χρώματα, απαντά ο Νεύτων(!). Πώς θεμελιώνεται η επιστημονική αλήθεια;

ΣΚΗΝΗ ΔΕΥΤΕΡΗ: Ένας gamer παίζει ένα παιχνίδι first person shooter, αραχτός μπροστά στο πανίσχυρο μηχάνημά του – ένα τρακτέρ στο εφηβικό δωμάτιο. Κινείται με άνεση στον ψηφιακό κόσμο και πυροβολεί τους κακούς στο κεφάλι. Πού ακριβώς βρίσκεται το όπλο, όμως; Ένα μέρος του βρίσκεται στον «φυσικό» χώρο (το ποντίκι, το πληκτρολόγιο, η κονσόλα, η στόχευση) και ένα μέρος του στον «ψηφιακό» χώρο (η οπτικοποιημένη προέκταση, οι σφαίρες, ο στόχος). Ωστόσο, δεν είναι δύο διαφορετικά πράγματα, είναι ένα ενιαίο αντικείμενο: ούτε αμιγώς «φυσικό» ούτε αμιγώς «ψηφιακό». Ένας δίαυλος επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο κόσμους ή μια νέα φυσικότητα;

ΣΚΗΝΗ ΤΡΙΤΗ (σημειώσεις από το Εικονικό Φως του W. Gibson, μτφρ. Γ. Μπαρουξής): Ο Γιαμαζάκι αντικρίζει τη γκρεμισμένη γέφυρα του Σαν Φρανσίσκο. «Η βασική δομή της παρέμενε σταθερή, γύρω από αυτήν όμως είχε αναπτυχθεί μια άλλη πραγματικότητα, με δικό της χαρακτήρα. Ήταν κάτι που συνέβη τμηματικά, χωρίς συγκεκριμένο πλάνο, και χρησιμοποιώντας κάθε δυνατή τεχνική και υλικό. Το αποτέλεσμα ήταν κάτι το άμορφο και απρόσμενα οργανικό. […] Όνειρα εμπορικά, τοποθετημένα στο ύψος περίπου του δρόμου όπου κάποτε περνούσαν τα αυτοκίνητα, ενώ από πάνω τους, ανεβαίνοντας μέχρι τις κορυφές των καλωδιόπυργων, υψωνόταν το πολύπλοκο δίκτυο των κατοικιών, με τον αγνώστου μεγέθους πληθυσμό και τις ζώνες των πιο προσωπικών φαντασιώσεων.» Κι αλλού: «–Τι σου λέει αυτό για τον μετακαπιταλισμό; –Τι μου λέει για τι πράγμα;» Το κοινωνικό σύστημα ως φυσική δύναμη; Ο αστικός χώρος ως παλίμψηστο;

ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΑΤΕ σε ένα έντυπο διαφορετικό. Οι επιστήμες και η τεχνολογία είναι η κοινωνική δραστηριότητα με την οποία αλλάζουμε αυτό που είμαστε και τον χώρο στον οποίο υπάρχουμε. Συνεπώς, η συζήτηση γύρω από αυτά τα θέματα δεν αποτελεί προνόμιο των «ειδικών» ή των «εμπειρογνωμόνων». Οφείλει να είναι ανοιχτή και να αναστοχάζεται διαρκώς τη διάκριση ανάμεσα σ’ εκείνους που παράγουν νέα γνώση κι εκείνους που υποτάσσονται εκούσια στην υπερβατική εξουσία της. Σκοπός μας είναι να παρουσιάσουμε τις επιστήμες και την τεχνολογία υπό διαφορετική προοπτική· μια προοπτική που δεν θα τις εκθρονίσει, αλλά θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για κριτική θεώρηση και δημιουργικό αναστοχασμό. Shift!

Δημοσιεύτηκε στο Πρίσμα αρ. 1, στις 17.9.2016